Zamieszkując bądź prowadząc działalność gospodarczą poza granicami Polski, jak również będąc powiązanym w inny sposób z podmiotami prawa innego kraju, możemy stać się stronami jak i późniejszymi adresatami orzeczeń sądów państw obcych.
Uznawanie oraz wykonalność wyroków zagranicznych na terenie Polski jest problematyką uregulowaną w przepisach krajowych, unijnych jak w umowach międzynarodowych. Rozciągnięcie skuteczności obcego orzecznictwa wymaga spełnienia szeregu wymogów proceduralnych jak i często indywidualnie ocenianych uwarunkowań, którym uchybienie jest bezwzględną negatywną przesłaną dla uznania danego orzeczenia w Polsce.
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, orzeczenia sądów zagranicznych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej z mocy prawa – de plano. Zasada ta wprowadzona została Ustawą o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw z dnia 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 234, poz. 1571) która weszła w życie w dniu 1 lipca 2009 r.
Oznacza to, iż strona postępowania może posługiwać się wyrokiem sądu zagranicznego dotyczącym kwestii cywilnych, tak ustalającym jak i tworzącym stosunek prawny bądź zasądzającym świadczenie bez konieczności przeprowadzenia odrębnego postępowania.
Dla przykładu, strona postępowania rozwodowego może bezpośrednio wnieść o zamieszczenie wzmianki o rozwodzie w polskim akcie małżeństwa tudzież dokonać innych zmian w aktach stanu cywilnego.
Przed wprowadzeniem opisanej powyżej nowelizacji, dla posłużenia się zagranicznym wyrokiem strona zobowiązana była uzyskać postanowienie właściwego miejscowo sądu okręgowego uznające na terenie Polski orzeczenie sądu obcego.
Osoby mające interes prawny mogą jednak nadal skierować odpowiedni wniosek o uznanie orzeczenia dla uzyskania pewności obrotu prawnego. Sądowne uznawanie orzeczeń zagranicznych szeroko praktykowane jest nadal wśród osób będących stroną zagranicznego wyroku rozwodowego, podziału majątku dorobkowego bądź którego przedmiotem są kwestie prawa rodzinnego bądź spadkowego. Możliwe jest także uzyskanie orzeczenia stwierdzającego brak możliwości uznania wyroku sądu zagranicznego dla uniemożliwienia wprowadzenia go do polskiego obrotu prawnego.
Uznanie wyroku zagranicznego należy odróżnić od stwierdzenia jego wykonalności.
Uznanie jest możliwe tak w stosunku do wyroku nienadającego jak i nadającego się do wykonania w drodze egzekucji. Uzyskanie stwierdzenia wykonalności pozwala z kolei na skierowanie orzeczenia do organów egzekucyjnych celem realizacji uprawnień strony np. zapłaty zasądzonej kwoty od dłużnika, zapłaty zasądzonych alimentów, uzyskania udziału z majątku spadkowego po zmarłym, czy wykonania innego obowiązku skonkretyzowanego w orzeczeniu.
Katalog przeszkód do uznania jak i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu zagranicznego stypizowany został w art. 1146 §1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego.
Z pośród enumeratywnie wymienionych w przywołanym przepisie przesłanek, na szczególną uwagę zasługuje klauzula porządku publicznego będąca swego rodzaju gwarantem spójności obcego orzeczenia z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego jak i niekiedy jedyną podstawą do oddalenia wniosku o uznanie wyroku państwa obcego.
Przykładem jest precedensowe w swojej treści orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2018 r. oddalające skargę kasacyjną na Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 15 marca 2017r (sygn. akt Acz 244/17) oddalającego z kolei wniosek o uznanie orzeczenia sądu państwa obcego. Postępowanie dotyczyło uznania orzeczenia sądu duńskiego nakazującego zwrot ojcu dziecka, z którym matka wyjechała do Polski nie uzyskując zgody w tym zakresie, jak i pozbawiającego matkę władzy rodzicielskiej nad małoletnim.
Wniosek o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego został uznany przez sąd okręgowy jednak oddalony przez sąd apelacyjny. Sąd Najwyższy w ślad za sądem apelacyjnym stwierdził, iż zasada dobra dziecka określona w art. 577 kodeksu postępowania cywilnego ma zastosowanie również do postanowień nakazujących wydanie dziecka wydanych w oparciu o przepisy Konwencji Haskiej dot. uprowadzenia dziecka.
W ocenie sądu najwyższego uznanie orzeczenia sądu duńskiego stałoby w sprzeczności z dobrem dziecka co uzasadniają okoliczności takie jak czas przebywania dziecka z matką w Polsce jak i stopień przywiązania rodzicielskiego. Sprzeczność orzeczenia z dobrem dziecka byłaby jednoznaczna z naruszeniem klauzuli porządku publicznego. Orzeczenie to jest z pewnością punktem wyjścia do dalszej wykładni przepisów o uznawaniu wyroków sądów państw obcych.
Doniosłe znaczenie przy stwierdzeniu wykonalności wyroków sądów państwa obcych ma wypracowana przez orzecznictwo oraz pochodna zasadzie spójności orzeczenia z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej – zasada proporcjonalności.
W szeroko opisywanym i cytowanym Postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2013 r. (sygn. akt I CSK 697/12), dotyczącym nota bene uznania wykonalności wyroku Sądu Obwodowego Hrabstwa Cook w stanie Illinois w USA zasądzającego od dziennika „Wprost” na rzecz córki byłego premiera Włodzimierza Cimoszewicza i jej męża kwoty 745 000 dolarów USD tytułem odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych, sąd utrzymał orzeczenia obydwu sądów niższej instancji i odmówił stwierdzenia wykonalności wskazanego orzeczenia zagranicznego.
Poza przeszkodami natury proceduralnej w zakresie doręczeń w zagranicznym procesie, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na brak korelacji pomiędzy wysokością zasądzonego odszkodowania a realną szkodą wyrządzoną powodom. Wysokość odszkodowania winna być więc dostosowana do prawnych i ekonomicznych realiów porządku prawnego odpowiadając kwotom zasądzanym na rzecz powodów w podobnych sprawach z pominięciem funkcji prewencyjnej jak i represyjnej będącej domeną procesu karnego w sprawach o przestępstwa przeciwko czci.
Mimo spełnienia wszystkich formalnych przesłanek procesowych, na przeszkodzie uznaniu jak i wykonalności zagranicznego orzeczenia w Polsce stać może wiele okoliczności nie wyrażonych wprost w przepisach ustawowych.
Adw. Jarosław Kurpiejewski
kontakt: office@ilaszlawfirm.com