Przyjmuje się obecnie, iż nie ma na świcie państwa, w którym nie mieszkałby chociaż jeden Polak. Powody migracji na przestrzeni wieków kształtowały się bardzo różnie, od ekonomicznych, rodzinnych po polityczne. Nie mniej jednak poza granicami Polski żyje niemal jeszcze raz tyle Polaków co w kraju.
Najwięcej, bo ponad 10.000.000 Polaków żyje w USA. Stany Zjednoczone nadal są jednym z głównych celów emigracyjnych. Ze względów osobistych jak i bardzo często prawnych, niezbędne jest uzyskanie urzędowego potwierdzenia posiadania obywatelstwa Polskiego.
Jednym z warunków posiadania jurysdykcji sądu polskiego w zakresie danej sprawy cywilnej jak i karnej, jest stwierdzenie, że strona postępowania posiada obywatelstwo polskie. Z problemem tym nader często borykają się uczestnicy postępowań spadkowych w Polsce, gdzie spadkodawca wyjechał za granicę przed wieloma laty i tam też zmarł. Sąd musi wówczas ustalić, czy spadkodawca nie utracił obywatelstwa Polskiego wskutek np. podjęcia służby w siłach zbrojnych państwa obcego.
Zasady nabycia oraz utraty obywatelstwa Polskiego określa Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2012 r. poz. 161). Uzyskanie obywatelstwa Polskiego następuje z mocy prawa, przez nadanie obywatelstwa polskiego, przez przywrócenie obywatelstwa polskiego oraz przez uznanie za obywatela polskiego.
Z mocy prawa polskie obywatelstwo uzyskuje m.in. małoletnie dziecko, którego co najmniej jedno z rodziców było obywatelem polskim w czasie jego urodzenia. Na tej podstawie opierane są najczęściej wnioski o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego przez dzieci obywatela lub obywateli polskich urodzone poza granicami polski, posiadające zagraniczny akt urodzenia.
Co istotne, zagraniczne akty stanu cywilnego, w tym z USA, wymagają często dodatkowych uzupełnień i oświadczeń przy procedurze potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, gdyż zawierają mniej informacji niż polskie akty stanu cywilnego.
Ponadto z mocy prawa obywatelstwo polskie uzyskuje małoletni urodzony na terytorium RP, gdy jego rodzice są nieznani lub nie posiadają obywatelstwa, jak też cudzoziemiec przysposobiony przed ukończeniem 16 roku życia przez obywatela polskiego.
Z oparciu o więzy krwi osoba, której przodkowie byli obywatelami polskimi może zostać uznana za osobę pochodzenia polskiego, co z kolei otwiera drogę do nabycia w późniejszym czasie także polskiego obywatelstwa.
Uznanie pochodzenia polskiego uzyskać może osoba deklarująca narodowość polską, której co najmniej jeden z rodziców, dziadów bądź dwoje pradziadków było obywatelami polskimi, oraz która wykaże swój związek z polskością.
Uzyskanie potwierdzenia pochodzenia polskiego otwiera drogę do otrzymania Karty Polaka i zezwolenia na pobyt stały. Po okresie trzech lat nieprzerwanego pobytu na terytorium Polski, cudzoziemiec posiadający w tym czasie zezwolenie na pobyt stały, mający stabilne i regularne źródło dochodu oraz tytuł prawny do zajmowanego lokalu, może ubiegać się o uznanie za obywatela polskiego.
Polskie obywatelstwo nadać może również Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej. Osoba ubiegająca się o nadanie obywatelstwa polskiego przez prezydenta nie musi spełniać żadnych konkretnych wymagań. Decyzja prezydenta nie jest niczym skrępowana przez co może on nadać obywatelstwo cudzoziemcowi wedle swojego uznania.
W swym założeniu ustawa o obywatelstwie polskim dąży do uregulowania sytuacji osób które legalnie i na stałe osiedliły się na terytorium polski. Z tego też względu określa przesłanki do uznania za obywateli polskich osób przebywających od określonego czasu na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, małżonków obywateli polskich jak i małoletnich dzieci, których jedno z rodziców przebywa w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Dla osób pełnoletnich istnieje także obowiązek odpowiedniej znajomości języka polskiego.
Przywrócenia obywatelstwa polskiego mogą domagać się osoby, które posiadały uprzednio polskie obywatelstwo, jednak utraciły je przed 1 stycznia 1999 r. Odpowiedni wniosek, zawierający m. in. dokumentację potwierdzającą tożsamość osoby oraz okoliczności utraty obywatelstwa polskiego, złożyć można do Ministra Spraw Wewnętrznych bezpośrednio bądź za pośrednictwem konsula RP właściwego dla miejsca zamieszkania.
O obywatelstwo polskie ubiegać się mogą także osoby polskiego pochodzenia, które przed 1 stycznia 2001 r. zamieszkiwały na stałe terytorium obecnych Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżanu, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej.
Szczegółowe zasady nabycia obywatelstwa wskazanej powyżej grupy osób określa Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1392, ze zm.) określa zasady nabycia obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji, prawa repatrianta, a także zasady i tryb udzielania pomocy repatriantom.
Adw. Jarosław Kurpiejewski